‘Türk dostu’ İngiliz Subay mezarı Şehitler Abidesi’ni selamlıyor
– (Özel) ‘Türk dostu’ İngiliz Subay mezarı Şehitler Abidesi’ni selamlıyor
Tarihi Gelibolu Yarımadası’ndaki tek yabancı mezar
Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda, ‘Türk dostu’ İngiliz Subay mezarı
ÇANAKKALE – Çanakkale Kara Savaşları sırasında İngiliz ordusunda Yarbay olarak vazife yapan Charles Hotham Montagu Doughty Wylie, 26 Nisan 1915 tarihinde Seddülbahir bölgesindeki çıkarma sırasında elinde bastonla ilerlerken bedenine isabet eden bir kurşunla hayatını kaybetti. Silah yerine bastonla uğraş eden Doughty Wylie’yi, ‘Türk dostu’ olarak tanımlayan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İnsani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Kara Savaşları başladığında kendisi de Seddülbahir bölgesinde vazifeliydi. Bu çerçevede Türklere karşı savaş başladığında kendisi Türk dostu olarak rastgele bir silah almamış, fakat 25 Nisan tarihinde bir kurşunla hayatını kaybetmiştir” dedi.
Yarbay Charles Hotham Montagu Doughty-Wylie, Türklerle birinci sefer 1896-1897 Girit krizinde tanıştı. Akabinde Mersin ve Konya’da askeri konsolos olarak çalıştı. Adana’daki Ermeni olaylarında ise Türklerin haklı olduğunu savundu. Doughty-Wylie bu sürecin akabinde Türklerle ortasındaki dostluk ve düzgün bağlantılarının yanı sıra Türkçe bilmesi nedeniyle İngiliz Akdeniz Seferi Kuvvetleri Başkomutanı General Ian Hamilton komutasındaki İngilizlerin Çanakkale Kara Savaşları sırasında Seddülbahir bölgesinde çıkarma yapan birliklerinin başına getirildi.
İngilizlerlerin filikalarla asker sevkiyatı yaptığı Ertuğrul Koyu’na ayrıyeten River Clyde kömür gemisiyle asker çıkarıldı. İngilizlerin asker çıkardığı kıyıyı çok yeterli koruyan Türkler, İngiliz askerlerini şiddetli bir ateşle karşıladı. Kıyıyı çıkmak isteyen filikadaki birçok asker öldü. Kıyıya 7 bölük taşıyan River Clyde kömür gemisi de Seddülbahir Kalesi yakınlarında kumsala oturdu. Gemiden kıyıya inmek isteyen birçok asker öldü. 100’e yakın asker de gemide mahsur kaldı. Ertuğrul Koyu savunmasında, Mahmut Sabri Beyefendi ve askerleri müttefik güçlerine nazaran sayıca epey az olmalarına karşın gösterdikleri direniş ile tarihe geçti.
Doughty-Wylie 25 Nisan günü Ertuğrul Koyu’na yapılan çıkarma başarılı olmayınca, sonraki gün Seddülbahir köyüne yapılacak taarruzun komutasını üstlendi. Seddülbahir Kalesi yıkıntıları ortasında düşmana karşı direnen Türk askeri yeni akın karşısında köye çekilmek zorunda kaldı. Doughty-Wylie komutasındaki İngiliz birlikleri öğlen saatlerinde kaleyi ele geçirdi. Doughty-Wylie daha sonra Harapkale Zirve’yi gaye olarak seçti. Harap Zirve’ye saat 14.00’te başlayan İngiliz saldırısı sırasında elinde silah yerine yalnızca bastonla askerlerinin önünde yürüyen Yarbay Doughty-Wylie bu sırada bir kurşunla hayatını kaybetti.
Şehitler Abidesi’ni selamlıyor
Yarbay Doughty-Wylie çabucak askerler tarafından hayatını kaybettiği Haraptepe bölgesinde gömülerek, Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda tek yabancı mezar olarak Şehitler Abidesi karşısında yerini aldı. Savaş boyunca mezarı korunan Doughty-Wylie’ye İngilizlerin en yüksek nişanı olan ‘Victoria Cross’ verildi. Çıkarma sırasında hayatını kaybeden öbür askerler üzere toplu halde V Beach Mezarlığı yerine Haraptepe bölgesinde Tarihi Yarımada’daki tek yabancı mezar olma özelliğini taşıyan Doughty-Wylie’nin mezarı Şehitler Abidesi’ni selamlıyor.
ÇOMÜ İnsani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Şehitler Abidesi’nin çabucak çaprazına baktığımız vakit Seddülbahir Kalesi ve Seddülbahir köyünün çıkışında bir yalnız mezar görürüz. Bu Yarbay Doughty-Wylie’nin mezarıdır. Bu özel bir mezardır. Zira Gelibolu Yarımadasında tek kişilik yabancılara ilişkin tek mezar olarak karşımıza çıkar. Doughty-Wylie uzun yıllar Türkiye’de Askeri Ateşe olarak bulunmuş, bilhassa Ermenilerin isyanı sırasında güney vilayetlerimizde bulunmuş. Mersin ve Adana yöresindeki isyanlar sırasında Türkiye’nin tezlerini savunan raporlar yazmıştı. Tabi savaş başladığı vakit İngiliz Hükümdarı tarafından kendisi yarbay rütbesindeydi. Buradaki birliklere komuta etmek üzere görevlendirilmiştir. Kara Savaşları başladığında kendisi de Seddülbahir bölgesinde vazifeliydi. Bu çerçevede Türklere karşı savaş başladığında kendisi Türk dostu olarak rastgele bir silah almamış, lakin 25 Nisan tarihinde bir kurşunla hayatını kaybetmiştir. Savaş sonrasındaki periyot içerisinde oranın kendisinin gömüldüğü yeri, İngiliz hükümeti ve ailesi kendisi için özel bir mezar alanı olarak satın almak istemiş. Bu mevzuda ailesi Osmanlı Hükümetine başvurmuş. Lakin Osmanlı Hükümeti, padişah her ne kadar bunu uygun bulmuşsa da, Osmanlı Genelkurmay’ı güvenlik nedeniyle uygun bulmamış. Lozan görüşmeleri sırasında tekrar tıpkı talebin yapıldığı görülmektedir. O vakit da Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti bu türlü bir arazinin özel bir şahsa satılmasının uygun bulunmadığını, esasen orada gömülü olduğu için istedikleri biçimde ailesinin buraya ziyaret edebileceği söz edilmiştir. Bugün o mezarı ziyaret edenler Türk dostu olarak bilinen Doughty-Wylie’nin mezarını boğaza karşı görebilirler” dedi.
Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Ve hakikaten de Doughty-Wylie’nin o vakit İngiliz istihbaratında çalışan ve Irak’ta, Suriye’de kıymetli istihbarat faaliyeti bulunan bir bayanla da bağdaştırmak isterler. Bununla ilgili olarak da vaktinde ‘Çöl Kraliçesi’ isimli bir sinema de yapılmıştır. Fakat bunun sevgilisi olduğu yada onu ziyaret ettiği konusundaki spekülasyonlar rastgele bir kayıtta yada bir evrak de rastlanmamaktadır. Bunların yalnızca iddia yada hayal eseri olarak kayıtlara geçtiğini görüyoruz” diye konuştu.
Doughty-Wylie’nin mezarı ile Şehitler Abidesi’nin birbirini görmesinin özel bir gayesi olmadığını da kaydeden Dr. Mithat Atabay, “Doughty-Wylie’nin mezarı 1915 yılında oraya çabucak gömülmüştü. Şehitler Abidesi ise 1960 yılında tamamlandı. Hasebiyle bu durumu bir tesadüf yapıtı olarak görmek gerekir. Zira İngilizler biliyorsunuz boğazın girişini denetim altına almak istiyorlardır. O yüzden Seddülbahir bölgesine 25 Nisan tarihinde çıkarma yapmışlardı. Fakat Şehitler Abidesi’nin de boğazdan geçen ve Ege Denizi’nde bulunan tüm gemilerin görmesi için yapılması tesadüftür. Doughty-Wylie’nin mezarı ile Şehitler Abidesi’nin birbirini görmesinin özel bir emeli yoktur” formunda konuştu.