Wagner’in Nijer planı deşifre oldu! Darbeyle karışan ülkedeki uranyuma göz dikmişler

Nijer‘in seçilmiş Cumhurbaşkanı Muhammed Barzoum 26 Temmuz günü, şahsen kendisini korumakla vazifeli başkanlık muhafızları tarafından devrildi. Bazoum, Nijer‘in 1960 yılında Fransa‘dan bağımsızlığını kazanmasından bu yana seçimle iş başına gelen birinci başkanıydı. Bazoum’u devirerek gözaltında tutan askerler ülkenin anayasasını askıya aldıklarını açıkladılar ve devlet başkanlığı yetkilerini General Abdourahmane Tchiani’nin üstlendiğini bildirdiler. Nijer‘deki darbeyi destekleyen ülkelerden biri de Rusya olurken, birtakım şahısların şovlar sırasında Rus bayrakları taşıdıkları da kameralara yansımıştı. Olayın sebebi de kısa müddette anlaşıldı. Rus paralı asker kümesi Wagner’in ülkedeki Uranyum başta olmak üzere çeşitli madenleri satarak askeri faaliyetlerine mali kaynak sağlamayı planladığı öğrenildi.

NİJER NEDEN DEĞERLİ BİR ÜLKE?

Nijer, yüzölçümü bakımdan Batı Afrika‘nın en büyük ülkesi. Siyasi olarak ise, son yıllarda, arka arda darbeler yaşanan komşuları Mali ve Burkina Faso’nun yanında, nispî demokratik istikrar timsali sayılabilirdi. Stratejik olarak ülkede Fransız ve ABD üsleri var ve Nijer bu ülkelerin İslamcı kümelerle savaşında değerli bir “partner” olarak görülüyor. Hatta Amerikan Dışişleri Bakanlığı Nijer’i “Sahil bölgesinin istikrarı bakımından kilit önemde” ve IŞİD ya da El Esas üzere İslamcı kümelere karşı gayrette “güvenilir bir terörle uğraş ortağı” diye tanımlamıştı. Ekonomik olarak ise Nijer, topraklarındaki uranyum madenleri bakımından büyük ehemmiyet taşıyor ve dünya urunyum üretiminin yüzde 7’sini yapıyor. Bu radyoaktif unsur ülke iktisadı bakımından o kadar büyük kıymet taşıyor ki başşehir Niamey’deki en büyük caddelerden birine Uranyum Bulvarı ismi verilmiş.

DARBEYİ KİM NİYE DESTEKLEDİ?

Afrika‘nın Kıyı diye anılan bu orta nesli dünyanın en çalkantılı ve istikrarsız bölgelerinden biri ve demokrasinin son yıllarda daha da gerilediği gözleniyor. İslamcı silahlı kümeler Mali, Nijer ve Burkina Faso’nun birleştiği hudut bölgelerinde güç kazandılar, aşikâr bölgeleri denetim ediyor ve akınlar düzenliyorlar. Gerçi Nijer İslamcılarla uğraşta komşuları Mali ve Burkina Faso’dan daha başarılıydı fakat sonu gelmediği üzere giderek büyüyen bu istikrarsızlık, sorunun yalnızca sert askeri müdahalelerle çözümlenebileceği inancının birtakım bölümlerde güçlenmesine yol açtı. Darbenin, tabanda muhakkak kesitlerden almış göründüğü halk takviyesinin ardında biraz da bu var. Buna rağmen askeri cuntanın İslamcı militanlarla gayrette, devrik hükümetten daha başarılı olacağının bir garantisi yok. Komşu Mali ve Burkina Faso’daki darbeler, isyancılarla gayrette fazla bir fark yaratmadı. Bölgedeki siyasi istikrarsızlığın tesirlerine bir de iklim değişikliğinin yol açtığı Sahra’dan Sahil’e yanlışsız genişleyen çölleşmenin yarattığı ezaları eklemek mümkün. Uzmanlar Kıyı bölgesinde sıcaklığın dünyanın her yerinden daha süratli yükseldiğini söylüyor.

DARBEYE HANGİ ÜLKELER NASIL REAKSİYON VERDİ?

Nijer’i 1960 öncesi sömürge olarak yöneten Fransa, askeri idaresi derhal en sert biçimde kınadı. Fransa Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında Cumhurbaşkanı Bazoum’un ülkenin tek yasal başkanı olduğu ve Fransa’nın General Tchiani liderliğindeki darbeyi tanımadığı kaydedildi. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, gözaltındaki Cumhurbaşkanı Bazoum’un derhal hür bırakılmasını istedi. Afrika Birliği, AB ve BM darbeyi kınayan açıklamalar yaptılar. Batı Afrika ülkeleri ekonomik birliği ECOWAS darbe liderliğine 6 Ağustos Pazar gecesi 23.00’e kadar müddet tanıdı ve darbenin sonlandırılması için gerekirse askeri müdahaleyi de içeren bir plan açıkladı. Fransa da ECOWAS’ın atacağı her adımı destekleyeceğini bildirdi. Darbeye takviye veren tek ses ise Rusya’daki paralı asker şirketi Wagner’den geldi. Şirketin başkanı Yevgeni Prigojin, darbeyi zafer olarak niteledi. Prigojin’in “Nijer’de olan, Nijer halkının sömürgecilerle çabasından diğer bir şey değil” dediği Wagner yanlısı Telegram kanalında aktarıldı ancak bu kelamları sahiden onun söylediği bağımsız kaynaklar tarafından doğrulanmış değil.

ECOWAS’TA HANGİ ÜLKELER VAR VE NASIL BİR MÜDAHALE PLANLANIYOR?

Batı Afrika Ekonomik Birliği üyesi ülkeler, Nijer’deki askeri darbenin sonlandırılması için askeri müdahaleyi de içeren bir planı duyurdu. Darbe liderliğine verilen ültimatomda tanınan müddet de Pazar gecesi doldu. Fransa da ECOWAS’ın atacağı her adımı destekleyeceği açıklaması yaptı. ECOWAS’ın müdahale planına nazaran, taarruz yapılacak yerler birlik üyesi ülkelerin başkanları tarafından belirlenecek. Açıklama ECOWAS’ın Siyasi İşler, Barış ve Güvenlik Komiseri Abdel-Fatau Musah tarafından yapıldı.

Nijerya’nın başşehri Abuja’da yapılan üç günlük kapalı tepe sonrası konuşan Musah, “Bir müdahalenin, gerekli kaynaklar dahil tüm detayları masaya yatırıldı” biçiminde konuştu. 15 ülkenin bulunduğu birlik, darbe sonrası Nijer’e yaptırım uygulamaya başladı. Bu ülkeye, tahlil için yapılan ziyaret ise tahlilsiz kaldı.

Musah yaptığı açıklamada, diplomasinin işlemesini istediklerini de vurguladı ve darbe idaresine geri adım atma davetinde bulundu. Nijerya Devlet Lideri Bola Ahmed Tinubu da hükümetine askeri hazırlık yapma davetinde bulundu. Senegal de asker göndermeyi vaat ediyor. Şimdi ECOWAS tarafından askeri bir teşebbüs başlatıldığına dair bir haber

NİJER’DE OLANLARIN RUSYA VE WAGNER İLE NE İLGİSİ VAR?

Bölgede faaliyet gösteren gerek cihatçı kümeler gerekse de Wagner paralı askerleri Nijer siyaseti üzerinde farklı tesirler yarattı. Geçen hafta Nijer’de darbe lehine şov yapan kimi kümelerin ulusal bayrağın yanı sıra Rusya bayrağı da taşıdıkları görüldü. Darbeden evvel Cumhurbaşkanı Bazoum, Wagner’in hükümetinin aleyhinde bir “dezenformasyon kampanyası” yürüttüğünden yakınmıştı. Afrika’nın bir çok ülkesinde, maden işletmeciliği yaparak askeri faaliyetlerine mali kaynak sağlayan Wagner’in, Nijer’deki başta Uranyum olmak üzere çeşitli madenlerde de gözü olduğunu iddia etmek zorlama olmaz. ABD, Cumhurbaşkanı Bazoum’un devrilmesinde Wagner güçlerinin rol oynadığına dair bir ispat olmadığını söylüyor lakin durumun değişken olduğuna da işaret ediyor. Nijer’de darbeyle idaresi ele geçiren yeni liderliğin, eski hükümetin Batı ülkeleriyle yürüttüğü ittifaktan uzaklaşıp, Rusya’ya yaklaşmaya meyledebileceğine dair birtakım ipuçları var. Bu türlü olursa Nijer de birer askeri darbe sonrasında Rusya’ya yakınlaşan komşuları Burkina Faso ve Mali’nin müsaadeden gidecek.

AFRİKA’DAN KUZEYE GÖÇMEN AKININA TESİRİ OLUR MU?

Devrik Bazoum hükümeti Akdeniz üzerinden Avrupa’ya yönelen göçmen akınının engellenmesi konusunda Avrupa ülkeleri ile işbirliği yapıyordu. Bu çerçevede Libya’daki kamplarda toplanan yüzbinlerce göçmeni geri almayı kabul etmişti. Ayrıyeten Nijer’in devrik hükümeti öbür Batı Afrika ülkelerinden kuzeye insan kaçakçılığı yapan şebekelere karşı da operasyonlar yürütüyordu. Yeni idarenin bu bahiste nasıl bir tavır alacağı bilinmiyor. Hasebiyle AB ülkelerinin Nijer ile ilgili tavır ve korkularında bu faktörün de rol oynadığı söylenebilir.