“Dijitalleşmenin, eşitsizliklerin varlığının sürmesinde altyapı oluşturduğu” değerlendirmesi
ABDULKADİR GÜNYOL/TOLGA YANIK – Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Deniz Ülke Arıboğan, dijitalleşmenin belirli açılardan fırsat eşitliği sağladığını belirterek, “Bu birebir vakitte eşitsizliğin farkındalığını yitirmemize de yol açıyor. Büyük eşitsizliklerin varlığının sürmesi için bir altyapı oluşturuyor.” dedi.
Arıboğan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, dijital kapitalizmin aslında bir data toplama düzeneği olduğunu aktararak, yeni sermayenin para değil, data olduğunu söyledi.
Pandemi krizinin herkesin biyolojik bir varlık olarak sistemin merkezine istekli bir biçimde bilgilerini aktarmayı sağladığını vurgulayan Arıboğan, “Giderek hepimiz birer dijital varlığa dönüştük. Her birimizin yaptırdığı aşı, sıhhat sistemine girişi, online yaptığımız alışverişlerin listesi, banka hesapları… Bunların tamamı hepimizi birer dijital data deposuna dönüştürdü.” diye konuştu.
Arıboğan, algoritmaların çalıştığına işaret ederek, “Pembe gömlek seviyorsanız, tavuk yemeyi seviyorsanız, yanında bulgur pilavı alıp, şurada tatil yapıp, burada eğitim görüyorsanız, etnik kökeniniz buysa, siyasal davranışınızın sonucunda da şu partiye oy vereceğiniz aşağı üst tespit edilebiliyor.” dedi.
Dijitalleşmenin muhakkak açılardan fırsat eşitliği sağladığını aktaran Arıboğan, şunları kaydetti:
“Toplumun her kısmının ulaşabileceği; cinsiyet, etnik, mezhepsel, ulusal ayrım gözetmeden aşikâr birtakım merkezlere ulaşımı sağlıyor. Alışveriş, eğitim alma imkanını, sıhhat eşitliğini sağlıyor. Harvard’ın kütüphanesine Türkiye’nin her yerinden, bir köyünden bile girebilmek mümkün hale gelebiliyor. Dijitalleşmenin bu manada bir eşitleyici özelliği var. Bu birebir vakitte eşitsizliğin farkındalığını yitirmemize de yol açıyor. Bir yandan da büyük eşitsizliklerin varlığının sürmesi için bir altyapı oluşturuyor.
Yapay zekanın yapay harika zekaya gerçek geçişiyle artık kendi kendine öğrenen yeni bir zeka cinsinden bahsediyoruz. İnsanlık için bir tehlikeye de dönüşebilir. Bunun üzerine çok önemli görüşmeler yapılıyor. Tıpkı nükleer füzelerin sonlandırılmasıyla ilgili birtakım muahedeler üzere kestirim ediyorum yapay zekanın sonlandırılmasına, yani gelişiminin en azından yavaşlatılmasına dönük aşikâr alanlarda devletler ortası bir teşebbüs de kelam konusu olacaktır.”
“Tüketicilerin her biri reklam verenlere satılıyor”
Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sosyoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Barış Erdoğan da dijital kapitalizmin en kıymetli özelliğinin, sermayesinin bilgi olduğunu söyledi.
Bugün dijital kapitalizmin gelişmesine tesir eden en kıymetli mecraların internet ortamı üzerindeki platformlar olduğuna işaret eden Erdoğan, “Eskiden bir eseri siz 100 kişilik ya da 1.000 kişilik bir pazara ulaştırabiliyorken, günümüzde dijital kapitalist sistemin araçları sayesinde milyarlarca bireye ulaştırabilirsiniz. Dijital kapitalizmin en kıymetli meselelerinden bir tanesi de emeği disipline etmek için çeşitli teknolojileri kullanması; personellerin çalışma saatlerini, davranış biçimlerini, her şeyi geçmiş kapitalist araçlara nazaran çok daha sofistike bir biçimde denetim edebilme hünerinde yatmakta.” diye konuştu.
Erdoğan, bilginin meta haline gelip satıldığına vurgu yaparak, “Daha da değerlisi dijital kapitalizmde tüketicilerin her biri reklam verenlere satılıyor. Dijital kapitalizm platformları aracılığıyla birtakım hizmetleri fiyatsız ya da ücretsize yakın, çok ucuz fiyatlara sunuyorlar. Bedavaya dünyanın çok uzaklarındaki beşerlerle haberleşiyoruz. Bunlar, evvelden çok masraflı olan işlerdi. Bütün bunlar bize parasız sunuluyor. Her bir yemeğin aslında bir fiyatı vardır. Bu platformlar da karşılığında bizden bilgiler topluyor. Gerçek üretim yapan insanlara bunları veriyor. Onlar da bizim bütün psikolojimizi ve bütün davranış biçimlerimizi öğrenerek tam gereksinimlerimize uygun, hatta şahsa mahsus yeni eserler üretiyor.” dedi.
Dijital kapitalizm sürecinde yaşanan monopolleşmeye dikkati çeken Erdoğan, şunları kaydetti:
“Dijital kapitalizmde en büyük zenginlere baktığımızda babadan güçlü değiller. Fakat 10-15 yıl içinde bunlar piyasanın içinde tekelleştiler ve yeni startup’ların piyasaya girmesine ya mahzur oluyorlar ya da onlar belli bir evreye geldikten sonra onları satın alıyorlar. Monopollük durumlarını ya da o oligarklık durumlarını devam ettiriyorlar. Bu açıdan baktığımızda piyasaya girmek konusunda herkesin eşit imkanı var. Fakat piyasada büyüme konusunda yollar o kadar açık değil. Toplumsal medya platformlarının en değerli maksadı mümkün olduğu kadar çok kişiyi kendilerine çekip mümkün olduğu kadar da çok insanları o mecranın içinde tutabilmek. Lakin tutulduğunuzun da farkında değilseniz aslında… Köleleşiyorsunuz ancak köle olduğunuzun farkına varmıyorsunuz. Yani hepimiz toplumsal medya platformlarının istekli kölesiyiz. Dijital kapitalizmin yürüyebilmesi ve varlığını devam ettirebilmesi için paranın hareket etmesi gerekiyor.”
“Kapitalizmin en ileri noktasındayız”
Prof. Dr. Barış Erdoğan, kripto paraların dijital kapitalizmin en değerli araçları haline geleceğini düşündüğünü söz ederek, kapitalizmin en değerli masraflarından biri olan çalışan masraflarının ortadan kaldırılması için yapay zekaya yatırımların daha fazla artacağını söyledi.
Mümkün olduğu kadar az insanı çalıştırıp çok kar etmenin yolunun yapay zekadan geçtiğine işaret eden Erdoğan, “İnternetin büsbütün demokratik bir platform olduğu algısı büyük bir palavradır. Bir platformu birisi yönetiyorsa, ağa birisi sahipse istediği vakit kilidi kapatabilir, sansürleyebilir ya da görünmez kılabilir. O yüzden bu platformlar demokratiklik kisvesi altında algıları yöneten kıymetli araçlardır. Artık bu dijitalleşmeyle bir arada kapitalizmin bugünkü teknoloji çerçevesinde altın çağındayız ve en ileri noktasındayız. Fakat kapitalizmin en büyük özelliği daima kendini yenileme kabiliyetidir. Ben bunun da ilerisine geçeceğine inanıyorum.” halinde konuştu.