Deizm ve deist nedir? İnanç sistemlerine farklı bir bakış: Deizm ne demek?

Deizmi benimseyen bireylere ‘deist’ denir. Deistler, ekseriyetle tanrıyı cihanın ‘saatçi’si olarak nitelendirirler. Yani, yaradanın kainatı yaratıp harekete geçirdiğini, fakat sonrasında onunla ilgilenmediğini ve her şeyin kendi doğal seyrinde ilerlediğine inanırlar. Deizm ve deist nedir? Deizm ne demek? Deizm özellikleri, kurucusu ve temsilcileri hakkında ayrıntılar…

DEİZM NE DEMEK?

Deizm, çoklukla allahın varlığını kabul eden fakat doğaüstü müdahaleleri reddeden bir inanç biçimidir. Deistlere nazaran, ilah kainatı yaratmış ve düzenlemiştir, lakin sonrasında doğal yasalar ve süreçler ile dünyaya müdahale etmemektedir. Deistler, cihanın işleyişini bilimsel ve rasyonel yollarla açıklamaya çalışırlar ve klasik dini inançlardan bağımsız düşünürler.

DEİST NEDİR?

Deistler, deizmi benimseyen şahıslara denir. Bu şahıslar, doğaüstü olayların var olmadığına inanır ve kainatın yaratıcısının varlığını kabul ederler. Fakat bu yaratıcının, insanların hayatına direkt müdahale etmediği ve doğal olayların ardındaki gücü olduğuna inanırlar.

Deistler, çoklukla tanrıyı cihanın “saatçi”si olarak nitelendirirler. Yani, allahın kozmosu yaratıp harekete geçirdiğini, lakin sonrasında onunla ilgilenmediğini ve her şeyin kendi doğal seyrinde ilerlediğine inanırlar. Deizm, bilimi ve akılcı kanıyı önemserken, dogmatik ve dini otoriteye dayalı inançlardan uzaklaşma eğilimi gösterir.

Deistlerin inançları, farklı formlarda söz edilebilir ve deistler ortasında da çeşitli görüşler ve anlayışlar bulunabilir. Kimileri cihanın yaratıcısının varlığını daha klasik bir halde kabul ederken, başkaları ilah kavramını daha soyut ve metaforik bir seviyede ele alabilirler.

Deizm, özgür kanıya ve kişisel inançlara hürmet duyan bir felsefi akımdır. Her ne kadar tarihi olarak bilhassa Aydınlanma Çağı’nda tanınan olsa da, günümüzde deist niyetler birtakım bireyler ortasında hala tesirli olmaya devam edebilmektedir.

DEİZM ÖZELLİKLERİ

Deizm, genel olarak Allah’ın varlığını kabul eden lakin dini dogmalara yahut kurumlara bağlı olmayan bir inanç sistemidir. Deistler, kozmosun ve tabiatın varlığının bir yaratıcı güç tarafından açıklanabileceğine inanırlar, lakin bu yaratıcı gücün insanlara öğretilen dini inançlara yahut geleneklere bağlı olmadığına inanırlar. İşte deizmin özellikleri:

• Tanrı İnancı: Deistler, kainatın ve hayatın gerisinde bir yaratıcı gücün var olduğuna inanırlar. Lakin bu İlah, ekseriyetle insan müdahalesine yahut dini öğretilere bağlı olmayan bir biçimde cihanı yönettiğine inanılır.
• Doğa ve Akıl Vurgusu: Deistler, Allah’ın varlığını kainatın tertibi ve doğal maddeleriyle anlayabilecekleri üzere, akılcı düşünme ve müşahede yoluyla anladıklarına inanırlar. Tabiat ve mantık, deistler için Allah’ın varlığını kanıtlamanın temel yollarıdır.
• Dini Dogmalardan Bağımsızlık: Deizm, kurumsal dini öğretilere, dogmalara yahut kiliselere bağlı olmaz. Deistler, dini otoritelerin beşerler ortasında Rab’ın vahiyleri konusunda tek yetkili olduğuna inanmazlar.
• İnsan Özgürlüğü: Deistler, insanların özgür iradeye sahip olduğuna ve kendi inançlarını seçebileceklerine inanırlar. Bu nedenle, deizm ferdî fikir özgürlüğüne ve inanç özgürlüğüne vurgu yapar.
• Ahlaki Unsurlar: Deistler, ahlaki pahaların üniversal unsurlardan türetildiğine inanırlar. Bu nedenle, insanların ahlaki davranışları, Allah’ın varlığını kabul etmek ve gerçek olanı yapmak yoluyla şekillenir.
• Dua ve İbadet: Deistler çoklukla ferdi meditasyon, dua yahut içsel bir bağlamda ibadet etmeyi tercih ederler. Fakat dini ritüellere yahut topluluk ibadetlerine katılmak zorunda değillerdir.
• Tolerans: Deizm, bireylerin farklı inançlara sahip olabileceğini ve bu farklılıklara hürmet gösterilmesi gerektiğini vurgular. Bu nedenle, deistler ekseriyetle hoşgörülü ve açık fikirli bireyler olarak kabul edilirler.

DEİZMİN TEMSİLCİSİ VE KURUCULARI

Deizm, tarihî olarak birçok düşünürün ve filozofun ilgi gösterdiği bir inanç sistemidir. İşte deizmin temsilcisi olarak kabul edilen kimi kıymetli figürler:

• Thomas Paine: Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’nin muharriri olan Thomas Paine, “Tanrı’nın Yarattığı Şey” isimli yapıtında deist görüşleri savundu. Rab’ın varlığını ve kainatın sistemini akıl ve müşahede yoluyla anlayabileceğimizi vurguladı.
• Voltaire: Aydınlanma devrinin önde gelen figürlerinden biri olan Fransız muharrir Voltaire, deist görüşlere sahipti. Allah’ın varlığını kozmosun sisteminde gördü ve dini dogmalara karşı eleştirel bir yaklaşım sergiledi.
• Thomas Jefferson: Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’nin müelliflerinden biri olan Thomas Jefferson, deist görüşlere sahipti. Allah’ın varlığını ve insanların doğuştan gelen haklarını vurguladı.
• John Locke: İngiliz filozof John Locke, deist fikirleri destekleyen bir düşünürdü. Locke, insanların doğal haklarına ve akıl yoluyla doğruyu bulmalarına vurgu yaparak deizmin temel öğretilerine katkıda bulundu.
• Jean-Jacques Rousseau: Aydınlanma devrinin düşünürlerinden biri olan Rousseau, deist görüşleri desteklemiş olsa da, dini duygusal bir bağ olarak da değerlendirmiştir. “Doğa Durumu Üzerine Deneme” isimli yapıtında Allah’a ve tabiatın nizamına vurgu yapmıştır.
• Baruch Spinoza: Hollandalı filozof Baruch Spinoza, devrinin dini otoriteleri tarafından reddedilen görüşleri nedeniyle dışlanmış bir düşünürdü. Rab’ın varlığını ve cihanın tabiatını matematiksel ve rasyonel bir yaklaşımla açıklamaya çalıştı.

Bu isimler, deizmin farklı taraflarını ve fikirlerini temsil eden yalnızca birkaç örnektir. Deizm, tarih boyunca birçok düşünürün tesirinde kalmış ve çeşitli biçimlerde söz edilmiştir.