Ahmet Haşim’in vefatının üzerinden 90 yıl geçti

Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak/ ve bir vakit bakacaksın semaya ağlayarak…/Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta/ Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…” dizelerinin de ortalarında bulunduğu unutulmaz yapıtlara imza atan şair ve müellif Ahmet Haşim‘in vefatının üzerinden 90 yıl geçti.

Türk edebiyatında “Fecr-i Ati” şiirinin kıymetli temsilcilerinden Haşim, Fizan Mutasarrıfı Arif Hikmet Beyefendi ile Sara Hanım’ın oğlu olarak Bağdat’ta dünyaya geldi.

Haşim’in doğum tarihi, çeşitli kaynaklarda 1883 ile 1887 olarak görülse de, M. Kaya Bilgegil’in Ulusal Eğitim Bakanlığı arşivinden aldığı bilgiye nazaran, 1887 olduğu mutlaklık kazandı.

“Hayal-i Aşkım” başlıklı birinci şiiri, “Mecmua-i Edebiye” mecmuasında yayımlandı

Ahmet Haşim, babasının Arap vilayetlerinde sürdürdüğü memuriyeti nedeniyle birinci öğretimine farklı kentlerde devam etti. Annesini 8 yaşındayken kaybeden muharririn çocukluğu, “Şiir-i Kamer” isimli yapıtında işaret ettiği yalnızlık ve acı hissiyle Dicle kıyılarında geçti.

Annesinin vefatının akabinde babasıyla İstanbul’a gelen ve bir mühlet Numune-i Terakki okuluna giden müellif, daha sonra Galatasaray Lisesinde eğitime başladı. Lisede 13-14 yaşındayken yazdığı, öğretmeni Tevfik Fikret’in tesirlerinin görüldüğü, “Hayal-i Aşkım” başlıklı birinci şiiri, Ömer Seyfettin’in de yazdığı “Mecmua-i Edebiye” mecmuasında yayımlandı.

Edebiyat öğretmeni Ahmed Hikmet Müftüoğlu ile bir arkadaşının verdiği “Fransız Şiir Antolojisi” isimli yapıttan de etkilenen şair, 1907’de liseden mezun oldu.

Şair, romancı ve oyun muharriri İzzet Melih Devrim’le yakın dost olan Haşim, arkadaşları Hamdullah Suphi Tanrıöver, Emin Bülent Serdaroğlu ve Abdülhak Şinasi Hisar’la da edebiyat sohbetleri yapıyordu.

Sanata ve edebiyata lisede ilgi duyan şair, 1909’da başlayan Fecr-i Ati hareketine katıldı. Edebiyat ve sanat mecmualarında yazan genç edebiyatçıların birleşmesiyle oluşan topluluk, “Edebiyatı ideolojinin değil, estetiğin buyruğuna vermek” prensibinden hareketle çalışmalarda bulundu.

İlk şiir kitabı “Göl Saatleri” büyük beğeni topladı

Usta edebiyatçı, mezuniyetinin akabinde bir müddet Osmanlı İmparatorluğu’nun tütün inhisarını elinde bulunduran Reji Yönetimi’nde memur olarak çalıştı. Mekteb-i Hukuk’ta eğitim alan Haşim, İzmir Sultanisi’nde Fransızca öğretmenliğine atandıktan sonra hukuk tahsilinden vazgeçti.

Ahmet Haşim, İzmir’e yerleşip 1910-1912’de öğretmenlik, 1912-1914’te ise Maliye Nezareti’nde çevirmenlik yaptı.

Bir sefer toplantısına katıldığı Fecr-i Ati topluluğu 1913’te dağılınca, Haşim uzun bir sessizlik periyodu geçirdi.

I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla dört yıl ihtiyat zabiti olarak Yakup Kadri Karaosmanoğlu’yla savaşa katılan şair, bu devir Anadolu’nun birçok yerini gördü.

Usta edebiyatçı, savaş sonrası Düyun-u Genele Yönetimi’ne, bu kurumun dağılmasının akabinde ise Osmanlı Bankası’na girdi.

“Şiiri deşmek, bülbülü öldürmek gibidir”

Ahmet Haşim, memurluk yaparken İstanbul’da çıkan “Akşam” ve “İkdam” gazetelerinde fıkra, tenkit ve kronikler yazdı. Gazetede yazılarının bir kısmını daha sonra “Gurabahane-i Laklakan” isimli kitabında toplayan Haşim, “Dergah” mecmuasında 1921’de yayımlanan şiirlerinin bir kısmını ise “Göl Saatleri” isimli kitapta okurun beğenisine sundu.

Şeyh Galip’ten izler taşıyan ve “Göl Saatleri”, “Göl Kuşları”, “Serbest Müstezatlar” ve “Muhtelif Şiirler” olmak üzere dört kısımdan oluşan kitap üzerine, Türk şiirinde Yahya Kemal Beyatlı’dan sonra saf (öz) şiirin en değerli temsilcisi olarak Ahmet Haşim gösterildi.

Böbrek rahatsızlığı tedavisi için 1924’te Paris’e giden Haşim, 1926’da tekrar Paris’e, 1932’de ise Frankfurt’a gitti lakin iyileşemeden buradan döndü.

Başarılı şair, “Resimli Kitap”, “Dergah” ve “Yeni Mecmua”da 1905-1908 yılları ortasında yazdığı şiirlerini, 1926’da “Piyale” isimli kitabında topladı. Kitabın “Şiir Hakkında Kimi Mülahazalar” kısmında, şairin şu sözlerine yer verildi:

“Şair, ne bir gerçek habercisi, ne hoş konuşmayı sanat haline getirmiş bir kişi, ne de bir yasak koyucudur. Şairin lisanı, düzyazı üzere anlaşılmak için değil, hissedilmek için yaratılmış, müzik ile kelam ortasında fakat kelamdan çok müziğe yakın ortalama bir lisandır. Düzyazıda anlatımı yaratan ögeler, şiir için kelam konusu olamaz. Düzyazı, us ve mantık doğurur. Şiir ise algı kısımları dışında isimsiz bir kaynaktır. Kapalılığa, bilinmezliğe gömülmüştür. Şairin lisanı, duyumların yarı aydınlık sonlarında yakalanabilir. Mana bulmak için şiiri deşmek, eti için bülbülü öldürmek üzeredir. Şiirde kıymetli olan sözcüğün manası değil, şiir içindeki söyleniş pahasıdır. Şiiri ortak bir lisan olarak düşünenler, boş bir hayal kuruyor demektir.”

Günün sıkıntılarına dair kaleme aldığı makalelerin bir kısmını, Paris seyahat notlarını da ekleyerek, 1928’de “Bize Göre” isimli kitabında toplayan Haşim, Frankfurt’taki günlerini ise “Frankfurt Seyahatnamesi”nde yazıya döktü.

Türk edebiyatında “akşam şairi” olarak tanındı

Ahmet Haşim, şiirlerinde musikiye de yer verirken empresyonizmle sembolizmin tesiriyle yapıtlarını ele aldı.”Sanat için sanat” anlayışını benimseyen başarılı edebiyatçı, şiirlerinde imge ve iç ahenk bakımından güçlü bir üslup kullanırken Türk edebiyatında “akşam şairi” olarak tanındı.

“Ömrüm benim için bir ateşti” diyen usta müellif, hayatının son günlerinde “Güzin” ismiyle seslendiği Zarife Özgünlü ile evlendi. Haşim, hastalığı nedeniyle 4 Haziran 1933’te Kadıköy’deki meskeninde, 49 yaşında vefat etti ve Eyüp Mezarlığı’na defnedildi.

Şair ve muharrir Ahmet Hamdi Tanpınar, Haşim’in edebiyatı üzerine kaleme aldığı bir yazısında şu değerlendirmelerde bulunmuştu:

“Biz birinci kere Ahmet Haşim ile Avrupalı manasında ve beşeri nispette büyük şiiri tanıdık. Şiirin ardında bütün bir estetik ve nizam aleminin mevcudiyetindeki zarureti öğrendik. Bu prestijle Dergah mecmuasında çıkan ‘Piyale’ mukaddimesi gerçek bir dönüm yeridir. İki türlü şair vardır. Birisi umumun kabule mütemail olduğu manada ilhamlı şairdir. Günlerin ve anların getirdiklerini kendisine has bir teknikle ören adam. İkinci kısım şairler ise bunun tam zıttıdır. Yapıtlarında tesadüfün hiç bir müdahalesini kabul etmez, şiiri hariçten gelen bir itişin mecburî sonucu olarak değil, zekanın iradi bir uğraşı olarak anlarlar. Ahmet Haşim bu cinstendi. Kendi iradesi, kendi zihni cehdiyle yapmış olduğu dünyayı kendi nizamıyla terennüm etti.”

Usta edebiyatçının yapıtları şöyle:

“Göl Saatleri” (1921), “Piyale (1926), “Bize Göre” (1928), “Gurebahane-i Laklakan” (1928), “Frankfurt Seyahatnamesi” (1933) Ahmet Haşim Bütün Şiirleri (Vefatından sonra 1987)